آل اسحاق : آسیب شناسی رشد نیافتن صنعت در ایران

  رییس اتاق بازرگانی تهران دلایل عدم رشد صنعت در ایران را به مناسبت روز ملی صنعت در کشور تشریح کرد.

یحیی آل اسحاق در گفت وگو با اقتصاد نیوز به مناسبت روز ملی صنعت و معدن با بیان این که اگر به اقتصاد کشورهای مختلف نگاه کنیم می بینیم هرکدام با اتکا به مزیتی که دارند،رشد کرده اند،بیان کرد: کشوری را می شناسم که با تکیه بر درآمدهای گازی خود کشورش را توسعه داده، حال اینکه ما دارنده دومین ذخایر بزرگ گازی دنیا هستیم.

وی ادامه داد: کشور دیگری را می شناسیم که به دلیل مزیت تجاری‌شان توسعه یافته‌اند حال آنکه مزیت‌های تجاری مرزهای آبی ما در خلیج فارس قابل مقایسه با این کشور نیست. کشور دیگری را نگاه می کنیم و می بینیم این کشور جذب گردشگران را در دستور کار خود قرار داده و توانسته درآمدهای سرشاری را نصیب کشور خود کند، این در حالی است که ما در این رابطه هم مزیت‌های بسیاری داشته‌ایم اما نتوانسته‌ایم از آن بهره ببریم.
آل اسحاق با بیان این که کشور دیگری در همین اطراف ما وجود دارد که با اتکا به مزیت‌های حمل و نقل و ترانزیت کالا اقتصاد خود را رشد داده است،تصریح کرد: ما به‌رغم مزیت‌های فوق‌العاده ترانزیتی از این مهم نیز نتوانسته‌ایم بر رشد اقتصاد خود بیفزاییم.بنابراین می‌بینیم در حالی کشورهای مختلف به توسعه دست یافته‌اند که هر کدام‌شان تنها یکی از مزیت‌ها را داشته‌اند اما ایران با وجود اینکه همه این مزیت‌ها را یکجا دارد با رشد اقتصادی اش منفی است.
رییس اتاق تهران با تاکید بر این که موضوع امروز که می خواهم در مورد آن صحبت کنم،توسعه صنعتی است و در همین رابطه دو پرسش مهم می خواهم مطرح کنم،گفت:یکی از پرسش های مهم این است که چرا بنگاه‌های صنعتی در ایران رشد نمی‌کنند؟ این واقعاً سوال مهمی است که پاسخ به آن می تواند گره از مشکلات کنونی ما بگشاید.
به گفته آل اسحاق نکته ای که بسیار مهم به نظر می رسد این است که بنگاه‌های بزرگ ما بنگاه‌های کوچک نبوده اند که بزرگ شده باشند.آنها بنگا‌ه‌هایی بوده اند که از اول بزرگ ایجاد شده اند و این ضعف بسیار بزرگی است.ما بنگاه‌های بسیار کمی داریم که روزی یک کارگاه دو-سه نفره بودند و بعد به یک برند بزرگ تبدیل شده اند. اصلاً چرا ما برند نداریم؟چرا دینامیسم رشد در بنگاه‌های ما کار نمی‌کند؟ معمولاً بنگاه‌های بزرگ‌ ما از همان ابتدا بزرگ افتتاح می‌شوند؛ مثلا می‌گوییم بزرگ‌ترین کارخانه... در خاورمیانه افتتاح شد.اما مدیری که به عنوان مدیر بزرگ‌ترین بنگاه در خاورمیانه منصوب می‌شود فرآیند رشد طبیعی را طی نکرده است.
وی ادامه داد:اگر آن بنگاه یک روز یک کارگاه پنج‌نفره بوده و امروز به یک کارخانه عظیم تبدیل شده مدیرانش هم فرآیند رشد را طی کرده‌اند و درنتیجه این مدیران می‌توانند مدیر جهانی باشند و وارد بازار جهانی شوند. یکی از مشکلاتی که ما داریم این است که نیروی انسانی همطراز جهانی خیلی سخت در کشور ما رشد می‌کند.
رییس اتاق ایران با اشاره به این که سوال دومی که مطرح می کنم این است که چرا صنعت در کشور ما کماکان به منابع بیرون از خودش وابسته است،خاطرنشان کرد: چرا بنگاه صنعتی همواره در اسنادی که تهیه می کند به نوعی از دولت کمک می خواهد. یعنی می گوید دولت باید به ما وام بدهد. مثلا از بانک وام می خواهد، از حساب ذخیره ارزی تقاضای وام دارد، اگر صندوق توسعه ملی درست شود هم برای پیشبرد امورش وام می خواهد. صنعت در کشورهای دیگر برای سایر بخش های مازاد ایجاد می کند اما در کشور ما باید منابع به آن داده شود. در حالی که سابقه صنعتی شدن در کشور ما بسیار بیشتر از تعداد زیادی کشورهای دیگر است.
آل اسحاق با طرح این سوال که مشکلات امروز بنگاه های ما چیست؟،اظهار کرد:بنگاه های ما امروز با مسائلی چون تامین منابع مالی، تحریم، اختلال در مالکیت بنگاه‌ها، نوسان قیمت ارز، افزایش قیمت انرژی مواجه اند. بنگاه‌های اقتصادی ما در سال‌های گذشته با شوک هزینه‌ای ناشی از انرژی و ارز مواجه شدند که نیاز سرمایه در گردش بنگاه‌ها را افزایش داد در حالی که بازار مالی نمی‌توانست پاسخگوی این حجم از پول باشد.
وی تصریح کرد: با توجه به اینکه اقتصاد ایران بانک‌محور است، افزایش نیاز مالی بنگاه‌ها به مساله اصلی بانک‌های کشور تبدیل شد و تراز بانک‌ها را منفی کرد.
به گفته رییس اتاق تهران تحریم‌ها سبب شد دسترسی به بازارهای جهانی محدود شود و صنعت کشور از ارتقای تکنولوژی محروم بماند.در سال 1381 صنایعی داشتیم که بخش بزرگی از مدیریت آن بر عهده دولت بود و با توجه به مدیریت دولتی نوعی نظم بر آنها حاکم بود. اما دیدیم که ظرف سال‌های گذشته به دلیل کیفیت اجرای قانون اصل 44 اتفاقی برای این شرکت‌ها افتاد و ساختار جدید مالکیتی شکل گرفت. به گونه‌ای که ترکیب مدیریتی شرکت‌های واگذار‌شده به هم خورده و ملغمه‌ای شکل گرفته که چند درصد سهام آنها در اختیار شبه‌دولتی‌هاست و درصدهایی هم بابت رد دیون به نهادهایی که فعالیت بنگاه‌داری می‌کنند واگذار شده است. بخشی هم به سهام عدالت داده‌اند و در نهایت هم 20 درصد برای دولت گذاشته‌اند.
آل اسحاق با اشاره به این که سهام عدالت در حقیقت نوعی واگذاری کوپنی است که در کشورهای اروپای شرقی تجربه ناموفقی بود اما در این دوره نیز به اجرا درآمدبیان کرد:در بحث واگذاری‌ها می‌بینیم ساختار مالکیتی بدون هویتی شکل گرفته که نظم سابق مدیریت دولتی را ندارد، حال پرسش اینجاست که بخش خصوصی واقعی در کنار این شبه‌دولتی‌ها و انحصارهایی که بعضاً دارند چگونه می‌توانند به رقابت بپردازند؟]
وی با تاکید بر این که در طول دهه 80 سیاست تثبیت قیمت ارز به اجرا درآمد و قیمت‌ها تعدیل نشد،بیان کرد: این موضوع وابستگی به واردات را افزایش داد و سبب شد محصولات وارداتی جایگزین تولید داخل شوند و قیمت ارز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شد. وقتی که قیمت ارز به صورت جهشی افزایش یافت به سمت رقمی رفت که در طی سال‌ها باید با ملایمت به آن سمت می‌رفت. بنابراین نوسان بزرگ قیمت ارز صنعت را با شوک مواجه کرد و نتوانست این شوک را هضم کند و نتیجه این شد که تولید لطمه ببیند.
وی با بیان این که در سال 1389 شاخص انرژی 520 درصد افزایش یافت که سبب شد رشدی جهشی در هزینه‌های تولید به وجود بیاید و با توجه به اینکه هدف رسیدن به قیمت فوب خلیج فارس، مدیریت مصرف و کاهش قاچاق بود، اصلاح قیمت انرژی در چارچوب اقتصاد کلان اعمال نشد،گفت:افزایش قیمت ارز باعث شد تا افزایش قیمت انرژی خنثی شده و صنعت را در آستانه افزایش قیمت دیگری قرار دهد به طوری که اصلاح قیمت انرژی به مساله‌ای تبدیل شد که هنوز مانده و صنعت باید خودش را آماده کند تا تغییری دیگر در قیمت انرژی به وجود آید و شوک دیگری به خود ببیند.
رییس اتاق تهران در ادامه با تاکید بر این که ما در گام دوم یارانه ها سعی کردیم افزایش قیمت‌ها یکباره صورت نگیرد در کنار آن نرخ ارز را با ثبات کردیم و برای کاهش تورم تلاش کردیم،گفت:
امروز تلاش ما این است که کارآفرین ما با عدم قطعیت مواجه نشود در ایران سیستماتیک است. ما اعتقاد داریم تا مشکل عدم قطعیت در کشورما حل نشود مشکل صنعت به قوت خود باقی است.
به گفته آل اسحاق،برای همین در اولین گام سعی کردیم مشکلات ایران را در جهان کم کنیم. در اولین قدم باید عدم قطعیت‌ها کم شود چون با توجه به توافق ژنو فعلاً قرار نیست تحریم‌ها افزایش یابد و مسیری رو به کاهش خواهد داشت. این موضوع نشان می‌دهد آرامش به محیط اقتصادی کشور بازگشته است.

وی با تاکید بر این که امروز بنگاه ما متوجه شده که دولت در سیاست گذاری اش،متزلزل و دو دل نیست،تصریح کرد:تا امروز هم به این توصیه عمل کرده ایم که "دولت هیچ کاری نکند".اسکناس چاپ نکرده ایم.دور بانک مرکزی دیوار کشیده ایم که از منابع سیتسم بانکی برداشت نکنیم.نتیجه اش کاهش روز افزون تورم بوده و این سیاست قطعا ادامه پیدا می کند.اما با توجه به اینکه در شرایط رکود تورمی قرار گرفته‌ایم،باید به راهکارهای خروج از این شرایط هم بیندیشیم. رکودی که در آن قرار داریم پیچیدگی‌هایی دارد که به راحتی نمی‌توان از آن خارج شد.

به گفته آل اسحاق کدام صنعت را باید انتخاب کنیم و به آن بپردازیم که در کوتاه‌مدت و تا پایان سال آینده اقتصاد ما را از رکود خارج کند؟ در این رابطه احتیاج به همفکری و هم‌نظری داریم.